از چهاردهم فروردین امسال، دستورالعمل اصلاحی قانون صدور چک و ثبت الکترونیکی چک‌های جدید در سامانه صیاد الزامی شد. بعضی فعالان اقتصادی، این قانون رو جهشی در اصلاح نظام بانکی می‌دونن. در این مطلب دیجی‌پی، درباره تغییرات، نوآوری‌ها و شرایط این چک‌های جدید نکته‌های زیادی رو با شما در میون می‌گذاریم.
چک‌های جدید چه شکلی هستن؟
پیش از اون‌که به قانون جدید بپردازیم، نگاهی به ظاهر چک‌های جدید بیندازیم. رنگ این چک‌ها، موسوم به چک‌های صیادی، بنفش است. شناسه منحصربه‌فرد ۱۶ رقمی هم سمت چپ بالای هر برگ چاپ شده. یک کد کیوآر (QR) هم روی هر برگ وجود داره. نکته دیگه اینکه روی چک‌ها این عبارت حک شده: «کارسازی این چک منوط به ثبت صدور، دریافت و انتقال آن در سامانه صیاد است».
مهم‌ترین تغییرات قانون جدید چک چیه؟
در کشور ما، چک یکی از اصلی‌ترین ابزارهای معامله محسوب می‌شه. طبق آمارهای رسمی، حجم زیادی از تراکنش‌های مالی با این برگه‌های بهادار انجام می‌شه، اما به‌خاطر رویکرد نامتناسب با کارکرد حقیقی چک، مشکلات زیادی رو برای اقشار مختلف جامعه، بنگاه‌های اقتصادی و بانک‌ها و مؤسسه‌های مالی ایجاد کرده.
حالا اصلاحیه قانون چک سعی کرده این مشکلات رو تا حد زیادی رفع کنه و به‌عقیده خیلی از صاحب‌نظران مسائل اقتصادی و فعالان بانکی، جهش بزرگی در اصلاح نظام بانکی به حساب میاد. مهم‌ترین تغییرات در قانون جدید، این‌ها هستن:
- پیش‌بینی چک الکترونیکی و لازم‌الاجرا بودن قوانین و مقررات مربوطه درباره این چک‌ها
- پیش‌بینی ممنوعیت صدور و اعطای دسته چک به افراد ورشکسته و معسر از تأدیه محکوم به
- ثبت آنی اطلاعات گواهی عدم‌پرداخت در بانک مرکزی و ارسال گواهی به آدرس صادرکننده
- تکلیف بانک‌ها و مؤسسه‌های اعتباری به اعمال محدودیت‌ها و محرومیت‌ها برای صاحب حساب، متعاقب ثبت غیرقابل پرداخت بودن یا کسری مبلغ چک در سامانه یکپارچه بانک مرکزی و اطلاع‌رسانی آنلاین به همه بانک‌ها و مؤسسه‌های اعتباری
- عدم افتتاح هرگونه حساب و صدور کارت بانکی جدید
- مسدودکردن وجوه همه حساب‌ها، کارت‌های بانکی و هر مبلغی متعلق به صادرکننده که تحت هر عنوانی نزد بانک یا مؤسسه اعتباری وجود داره، البته به‌میزان کسری مبلغ چک بر اساس اعلام بانک مرکزی
- عدم‌پرداخت هرگونه تسهیلات بانکی یا صدور ضمانت‌نامه‌های ارزی یا ریالی
- عدم‌گشایش اعتبار اسنادی ارزی یا ریالی
- جلوگیری از افتتاح حساب و انسداد همه حساب‌های صادرکننده در همه بانک‌ها و مؤسسه‌های اعتباری بعد از گذشت ۲۴ ساعت از ثبت غیرقابل پرداخت بودن
- ممنوعیت صدور و پشت‌نویسی چک در وجه حامل پس از انقضای ۲ سال از لازم‌الاجرا شدن قانون و ضرورت ثبت انتقال چک در سامانه صیاد به‌جای عملیات صدور و ظهرنویسی چک
- صدور فوری اجرائیه بر اساس مورد، علیه صاحب‌حساب یا صادرکننده یا هردو، توسط دادگاه‌ها و فقط با ارائه درخواست منضم به گواهی‌نامه عدم‌پرداخت از طرف دارنده با تحقق شرایط مقرر در ماده ۲۳ این قانون
- اشتراک و تبادل آنلاین اطلاعات مربوط به چک بین بانک مرکزی و مراجع قضایی
- پیش‌بینی مرور زمان ۳ ساله به‌عنوان یکی از راه‌های رفع سوءاثر از سوابق چک برگشتی افراد مشروط به عدم‌طرح دعوی حقوقی و کیفری
- لزوم ثبت همه مراحل مربوط به صدور و تخصیص دسته چک و همین‌طور گردش و تسویه چک در سامانه‌های صیاد و چکاوک تحت نظارت بانک مرکزی
- تکلیف بانک‌ها به احراز صحت مشخصات متقاضی دسته چک با استعلام از سامانه نظام هویت‌سنجی الکترونیکی بانکی (نهاب).
- تکلیف بانک‌ها به تعیین سقف اعتبار برای متقاضیان واجد شرایط استفاده از دسته چک بر اساس نتایج گزارش اعتباری دریافتی از سامانه‌های مربوطه و همین‌طور تخصیص شناسه یکتا و مدت اعتبار (حداکثر ۳ سال) برای هر برگه چک.
- تعیین مجازات علاوه بر محرومیت ۳ ساله از دریافت دسته چک و استفاده از آن برای اشخاصی که با توسل به شیوه‌های متقلبانه مبادرت به دریافت دسته چکی غیرمتناسب با اوضاع مالی و اعتباری خود کرده یا دریافت آن توسط فرد دیگری را تسهیل می‌کنند.
۵ روز بعد از انتشار این گزارش در وب‌سایت دیجی‌پی، آمنه نادعلی‌زاده، معاون اداره نظام‌های پرداخت بانک مرکزی و سخنگوی اجرای قانون جدید، «اصلاحیه قانون جدید چک» رو اعلام کرد و گفت: «تاریخ ۳ سال اعتبار چک در اصلاحیه جدید حذف شده و فرجه زمانی سه ساله دیگر روی دسته چک وجود نداره».
این قانون جدید چک چه نوآوری‌هایی داره؟
اصلاحیه قانون نسبت به مواد و تبصره‌های قبلی قانون چک، نوآوری‌های زیادی به همراه آورده که در ادامه به مهم‌ترین اون‌ها اشاره می‌کنیم.
1- صدور دسته چک دیگه در حیطه اختیار بانک‌ها نیست
طبق ماده ۵ قانون چک، بانک برای ارائه دسته‌چک به مشتری‌ها، باید از طریق سامانه صدور یکپارچه چک موسوم به صیاد، نزد بانک مرکزی اقدام کنه. این سامانه بعد از اطمینان از صحت مشخصات متقاضی با استعلام از سامانه نظام هویت سنجی الکترونیکی بانکی موسوم به نهاب، و تأیید نبود ممنوعیت قانونی، گزارش اعتباری از سامانه ملی اعتبارسنجی می‌گیره و متناسب با نتایج دریافتی، سقف اعتبار مجاز متقاضی رو محاسبه و به هر برگه شناسه یکتا اختصاص می‌ده.
براین اساس، از این به بعد، افراد بدحساب امکان تبانی با بانک‌ها برای گرفتن دسته‌چک رو ندارن، چون استعلام سوابق، احراز عدم‌ممنوعیت‌ها و صدور دسته‌چک به‌صورت متمرکز توسط سامانه بانک مرکزی و برمبنای اعتبارسنجی انجام می‌شه. از طرف دیگه اختصاص کد یکتا به هر برگه چک، امکان برقراری تقارن اطلاعات و افزایش اعتبار چک رو هم فراهم می‌کنه.
2- برای صدور چک باید اطلاعات در سامانه یکپارچه بانک مرکزی ثبت بشه
طبق ماده ۸ قانون چک، بانک مرکزی باید امکاناتی رو فراهم کنه تا ظرف مدت ۲ سال از لازم‌الاجرا شدن این قانون، صدور هر برگه چک مستلزم ثبت مشخصات هویتی دریافت‌کننده، مبلغ و تاریخ سررسید چک برای شناسه یکتای چک توسط صادرکننده در سامانه یکپارچه بانک مرکزی است.
امکان انتقال چک به شخص دیگه توسط دارنده تا قبل از تسویه هم، صرفا با ثبت هویت گیرنده جدید برای همون شناسه یکتای چک در اون سامانه امکان‌پذیر می‌شه.
این سامانه باید طوری طراحی بشه که در صورت وجود چک برگشتی در سابقه صادرکننده که سوءاثر آن رفع نشده، اجازه صدور برگه چک جدید نده.
با اجرای این قانون اعتبار چک صرفا متکی به یک برگ کاغذ نخواهد بود و با پشتیبان‌گیری و ثبت اطلاعات چک در سیستم متمرکز بانک مرکزی، اعتبار اون افزایش پیدا کرده و نگرانی درباره ازبین‌رفتن چک در حوادث روزمره وجود نداره. وقوع جرائمی مثل جعل و سرقت چک هم به‌میزان قابل‌توجهی کاهش پیدا می‌کنه و چه‌بسا اصلا اتفاق نمیفته.
3- امکان استعلام آنی وضعیت اعتباری صادرکننده وجود داره
طبق ماده ۸ این قانون، بانک مرکزی باید طی ۲ سال پس از تصویب قانون، با استفاده از زیرساخت‌های موجود تمهیداتی رو فراهم کنه تا استعلام آخرین وضعیت اعتباری صادرکننده، شامل سقف اعتبار مجاز و سابقه چک‌های برگشتی در ۳ سال اخیر و میزان مانده تعهدات چک‌های تسویه‌نشده برای دریافت‌کننده به‌صورت آنی ممکن بشه.
به این ترتیب گیرنده چک امکان ارزیابی ریسک معامله با طرف مقابل رو داره و سوءاستفاده افراد بدحساب از چک به‌میزان قابل‌توجهی کاهش پیدا می‌کنه و از صدور چک‌هایی که احتمال برگشت خوردن اون‌ها بالاست، جلوگیری می‌شه.
اجرائیه دادگاه علیه صادرکننده چک بلامحل، دیگه رسیدگی ماهوی لازم نداره.
طبق ماده ۹ قانون، دادگاه باید بنا به درخواست دارنده چک درباره استیفای مبلغ، در صورت وجود شرایط زیر، علیه صاحب حساب، صادرکننده یا هر دو اجرائیه صادر کنه:
- در متن چک، وصول وجه منوط به تحقق شرطی نشده باشه.
- در متن چک، قید نشده باشد که چک بابت تضمین انجام معامله یا تعهدی است.
- گواهی عدم‌پرداخت طبق موضوع ماده ۱۴ صادر نشده باشه.
۴- بانک‌ها مسئولیت و مجازات تخلفات مرتبط با چک رو می‌دونن
طبق ماده ۴ قانون جدید، بانک مسئول جبران خساراتی است که از عدم‌انجام تکالیف این قانون به اشخاص ثالث وارد شده. مسئول شعبه بانکی که به تکالیف مقرر در این ماده و تبصره‌های اون عمل نکنه، یا از ارائه اطلاعات لازم برای تشکیل بانک اطلاعات الکترونیکی موضوع ماده ۲۱ به بانک مرکزی خودداری کنه، با توجه به شرایط، امکانات، دفعات و مراتب، به مجازات مقرر در قانون محکوم می‌شه.
چک صیادی رو چطوری استعلام کنیم؟
برای استعلام چک‌های صیادی باید به وب‌سایت بانک مرکزی مراجعه کنید. درسایت بانک مرکزی می‌تونید شناسه ۱۶رقمی مندرج در چک‌های صیادی رو در بخش استعلام چک صیادی وارد کرده و به‌صورت نامحدود و رایگان استعلام کنید.
در قانون جدید چطوری پیگیری قضایی کنیم؟
اگر چک برگشتی دارید، ابتدا به بانک موردنظر برید. صدور گواهی‌نامه عدم‌پرداخت، ثبت آنی اطلاعات چک در سامانه چک‌های برگشتی بانک مرکزی و درج کد رهگیری روی گواهی‌نامه رو درخواست کنید. بعد هم به دفاتر خدمات الکترونیک قوه قضائیه رفته و شکایت خودتون رو ثبت کنید.
بعد از ثبت شکایت، طی مدت کوتاهی قاضی پرونده، ظاهر چک رو بررسی کرده، و اگه ۳ شرط اصلی که در متن قانون ذکر شده در ظاهر چک رعایت شده باشن، اجرائیه رو صادر می‌کنه. به صادرکننده چک ۱۰ روز از لحظه صدور اجرائیه مهلت داده می‌شه که مطالباتش رو پرداخت کنه، در غیر این صورت با او برخورد قانونی و قضایی می‌شه.
