شرکت‌ها و سازمان‌های بزرگ برای انجام معاملات یا پرداخت وجه پروژه‌های خود گاهی اوقات با کمبود سرمایه مواجه می‌شوند. آن‌ها برای رفع این مشکل به‌سراغ فروش اوراق قرضه می‌روند. اما اوراق قرضه چیست؟ این مقاله از وبلاگ دیجی‌پی می‌خواهد در همین مورد صحبت کند.
معرفی اوراق قرضه
اوراق قرضه و به انگلیسی (Bonds) اصطلاحی است که سرمایه‌گذاران در بازارهای مالی بارها آن را شنیده‌اند. اوراق قرضه اسنادی هستند که براساس آن‌ها، ناشر متعهد می‌شود مبلغ معینی را به‌عنوان بهره سالانه در بازه‌های زمانی مشخص به دارنده بپردازد و در سررسید، اصل مبلغ را بازپرداخت کند.
اوراق قرضه یک ابزار بدهی طولانی‌مدت برای تامین منابع مالی است که با تعهدات مشخصی همراه می‌شود. دارندگان اوراق قرضه خلاف صاحبان سهام عادی، نمی‌توانند ادعای مالکیت کنند یا حق رأی در شرکت داشته باشند و فقط وام‌دهندگان به ناشر هستند.
دارندگان اوراق قرضه پول خود را به ناشر قرض می‌دهند و در lقابل بهره می‌گیرند و در سررسید هم اصل سرمایه خود را پس می‌گیرند. بنابراین، دارندگان اوراق سهامداران شرکت نیستند، بلکه طلبکارانی هستند که حق دخالت در امور شرکت را ندارند.
زمانی که شما خرید اوراق با درآمد ثابت را برای حفظ و رشد سرمایه خود انتخاب می‌کنید، به شرکت صادرکننده اوراق پول قرض می‌دهید و شرکت نیز متعهد می‌شود که در طول مدت وام به شما بهره آن را بدهد. مقدار و دوره پرداخت بهره هم به شرایط اوراق بستگی دارد.
بازار اوراق قرضه چگونه بازاری است؟
بازار اوراق قرضه یکی از زیرمجموعه‌های بازارهای مالی است که در آن دولت‌ها و شرکت‌ها سرمایه‌ای را که برای فعالیت خود به آن نیاز دارند، از مردم قرض می‌گیرند. این اوراق نرخ بهره مشخصی دارد. سرمایه‌گذاران با خرید آن‌ها از مزایای دریافت نرخ بهره سود می‌کنند و در پایان مدت سررسید هم مبلغ اصلی خود را دریافت خواهند کرد. بازار اوراق قرضه با نام‌های دیگری مانند بازار بدهی، بازار با درآمد ثابت و بازار اعتباری نیز معروف است.
سود اوراق قرضه چگونه پرداخت می‌شود؟
هرچقدر اوراق قرضه بلندمدت‌تر باشد، بهره دریافتی آن هم بیشتر خواهد بود. پرداخت بهره اوراق با درآمد ثابت به‌صورت ماهانه، 3 ماهه، 6 ماهه و سالانه است.
وقتی این اوراق به موعد سررسید خود برسد، صادر کننده باید اصل پول را بپردازد. بااین‌اوصاف باید بگوییم خرید اوراق با درآمد ثابت مانند خرید سهام یک سرمایه‌گذاری محسوب می‌شود.
ناگفته نماند که با خرید سهام، شما مالکیت بخشی از شرکت را به خود اختصاص می‌دهید.
به همین دلیل است که خرید سهام ریسک و نوسانات بیشتری دارد. اما اوراق قرضه به‌طور معمول از نرخ بهره ثابتی برخوردار است و به همین علت، ریسک کمتری را به خود اختصاص می‌دهد.
مسئله دیگری که باید در مورد اوراق درآمد ثابت بدانید، این است که این اوراق قابلیت معامله دارند. اگر شخصی اوراق با درآمد ثابت خود را کمتر از مقدار اسمی آن به‌فروش برساند، یعنی فروش او با تنزیل صورت گرفته و اگر بالاتر از مقدار اسمی‌اش بفروشد، اوراق با صرف به‌فروش رفته است.
مدت‌زمان سررسید اوراق قرضه چقدر است؟
اوراق قرضه طول عمر و سررسیدهای مختلفی دارد. مدت‌زمان سررسید این اوراق هم از یک تا 50 سال است که براساس مدت‌زمان تعیین‌شده به 3 دسته تقسیم می‌شود.
- کوتاه‌مدت با سررسید بین یک تا 5 سال
- میان‌مدت با سررسید 5 تا 10 سال
- بلندمدت با سررسید بیشتر از 10 سال
پذیره نویسی اوراق قرضه چگونه است؟
اوراق قرضه ازطریق پذیره‌نویسی ارائه می‌شود. این پذیره‌نویسی معمولا به‌صورت مذاکره‌ای و گاهی هم به‌صوت رقابتی است. در پذیره‌نویسی مذاکره‌ای مدیریت شرکت و پذیره‌نویسان ابتدا وضعیت شرکت و بازار را بررسی می‌کنند و سپس در مورد انتشار اوراق قرضه تصمیم می‌گیرند.
اوراق قرضه در بازار خارج از بورس دادوستد می‌شوند. همچنین این اوراق پذیرفته‌شده در بورس، بخش کوچکی از کل اوراق قرضه منتشرشده در دنیا را تشکیل می‌دهد
بازار اوراق قرضه نسبت به بازار سهام از ثبات بیشتری برخوردار است و 2 ویژگی قابل توجه دارد. اول اینکه بسیار بزرگ است و دوم اینکه با سرعت فوق‌العاده بالایی رشد می‌کند.
اوراق قرضه خلاف سهام محدودتر است؛ چون اعتبار آن در تاریخ معینی که در سررسید تعیین شده، به پایان می‌رسد. در واقع منظور همان اصل سرمایه است که در تاریخ سررسید بازپرداخت می‌شود.
انواع اوراق قرضه
به‌طور کلی، اوراق قرضه یا اوراق مشارکت در ایران به‌منظور تامین مالی انواع پروژه‌های تولیدی و عمرانی سازمان‌ها در 3 نوع منتشر می‌شود. سازمان‌های مختلف با بهره‌گیری از سیستم خزانه‌داری دریافت و پرداخت می‌توانند اسناد دریافتی و پرداختی را برای ثبت بهای خرید و فروش اوراق قرضه گزارش کنند. در کل، 3 نوع سازمان شرکتی، دولتی و شهرداری اوراق مشارکت را برای جبران کسری منابع مالی خود عرضه می‌کنند که در ادامه به بررسی آن‌ها می‌پردازیم.
اوراق قرضه دولتی
اگر دولت دچار کسری بودجه شود و نتواند منابع مالی خود را تامین کند، با استفاده از انتشار اوراق قرضه از سرمایه‌گذاران وام می‌گیرد. این سرمایه معمولا برای پرداخت حقوق کارمندان، صورت‌حساب‌های مالی و جبران کسری بودجه صرف می‌شود.
میزان ریسک سرمایه گذاری در اوراق دولتی، به شرایط اقتصادی کشور بستگی دارد. هرچقدر شرایط اقتصادی یک کشور پایدارتر باشد، ریسک اوراق قرضه هم برای سرمایه‌گذار کاهش خواهد یافت. ناگفته نماند که ریسک این اوراق در کشورهای درحال توسعه بالاست.
اوراق قرضه شهرداری
زمانی که مقدار مالیات دریافت‌شده توسط شهرداری کمتر از میزان لازم برای اجرای پروژه‌های عمرانی باشد، شهرداری با عرضه اوراق قرضه به جبران این کسری می‌پردازد. با سرمایه‌ای که از فروش این اوراق به‌دست می‌آید، شهرداری می‌تواند فرایند پروژه‌های عملیاتی مانند ساخت بیمارستان، فرودگاه و مدرسه را پیش ببرد.
اوراق قرضه شرکتی
وقتی شرکت‌ها تصمیم به اجرای پروژه‌ای هزینه‌بر می‌گیرند، بعداز تخمین و بررسی هزینه‌ها و درآمدهای پروژه ازطریق برنامه‌های حسابداری شرکتی، اقدام به فروش اوراق قرضه می‌کنند تا کسری سرمایه اولیه برای اجرای پروژه خود را تامین کنند. ریسک خرید اوراق قرضه شرکتی بیشتر از اوراق دولتی است و ازآنجایی‌که ریسک و بازدهی ارتباط مستقیمی با یکدیگر دارند، این روش سوددهی بیشتری هم خواهد داشت.
ویژگی‌های اوراق قرضه
حالا که با ماهیت این سرمایه‌گذاری آشنا شدید و انواع آن را شناختید، بهتر است کمی هم کلیتی از ویژگی‌های این اوراق را برای‌تان بازگو کنیم.
- دارنده اوراق قرضه، به‌عنوان یک بستانکار حق دریافت اصل مبلغ اسمی و بهره آن را دارد. حقوق او در سند قرارداد تعیین شده است. این دارنده هیچ مالکیتی در شرکت ندارد و چیزی بابت سود سهم که به سهامداران پرداخت می‌شود، دریافت نخواهد کرد.
- اوراق قرضه دارای ارزش اسمی خاصی هستند.
- اوراق قرضه سررسید مشخصی دارند. برخی از آن‌ها در یک مقطع معین زمانی سررسید شده و برخی دیگر به‌تدریج سررسید می‌شوند.
- اگر ناشر اوراق قرضه ورشکسته شود، دارندگان می‌توانند در دریافت اصل و فرع سرمایه خود بر صاحبان سهام حق تقدم داشته باشند. اگر شرکتی چند اوراق قرضه منتشر کند، ترتیب اولویت‌های آن‌ها در قراردادهای مربوط قید می‌شود.
- دارندگان اوراق قرضه درزمینه تصمیم‌گیری شرکت حق رای ندارند. البته اگر شرکتی شرایط مندرج در قرارداد اوراق قرضه را رعایت نکند، دارندگان می‌توانند بر بسیاری از فعالیت‌های شرکت اعمال قدرت کنند.
- برخی شرکت‌ها برای ایجاد انگیزه در سرمایه‌گذاران اقدام به انتشار اوراق قرضه با وثیقه می‌کنند. مثلا ممکن است شرکت، زمین یا ساختمان خود را وثیقه اوراق قرضه قرار دهند. هرچند خیلی از شرکت‌ها این اوراق را بدون وثیقه عرضه می‌کنند.
ریسک خرید اوراق قرضه
سرمایه‌گذاری روی اوراق قرضه 2 ریسک نرخ بهره و ریسک اعتبار دارد که باید ارزیابی شوند. اگرچه غالبا در مورد ریسک نرخ بهره و تاثیر آن روی قیمت‌گذاری اوراق قرضه صحبت می‌شود، اما یک سرمایه‌گذار باید از ریسک اعتباری این اوراق نیز آگاهی داشته باشد و بداند که آیا صادرکننده این اوراق چقدر اعتبار دارد و چقدر احتمال عدم بازپرداخت این اوراق وجود دارد.
ریسک نرخ بهره به معنای ریسک تغییر قیمت اوراق قرضه به‌دلیل تغییر در نرخ بهره است. ریسک اعتباری هم به این معناست که ناشر اوراق قرضه سود برنامه‌ریزی‌شده یا اصل پول را بازپرداخت نمی‌کند. در این شرایط، احتمال وقوع رویداد اعتبار منفی یا عدم بازپرداخت روی قیمت اوراق قرضه تاثیر می‌گذارد.
نحوه خرید اوراق قرضه
خرید اوراق قرضه هیچ محدودیتی برای خریداران ندارد و همه می‌توانند از عرضه این اوراق استفاده کنند. اما ازآنجایی‌که این اوراق مبتنی‌بر قرض با بهره است، از دیدگاه اسلام ربا محسوب می‌شود. در کشورهای اسلامی نمی‌توان از این اوراق برای تامین منابع مالی استفاده کرد.
برای رفع این مشکل، متخصصان مالی ابزار مالی جدیدی را با نام صکوک طراحی کردند. صکوک ابزار نوینی است که در کشورهای اسلامی به‌جای اوراق قرضه استفاده می‌شود. این اوراق مبتنی‌بر دارایی با درآمد ثابت یا متغیر قابل معامله در بازار ثانویه است و ازنظر شرعی مشکلی ندارد.
جمع‌بندی
اوراق قرضه، همان اوراق بهاداری است که دولت برای تامین کسری بودجه خود و نیازهای استقراضی منتشر می‌کند تا بتواند بدین وسیله از توان مالی سرمایه‌داران استفاده کند. اوراق قرضه نوعی سرمایه‌گذاری هم محسوب می‌شود؛ چراکه دولت نرخ بهره معینی را به‌صورت دوره‌ای تضمین می‌کند. همچنین متعهد می‌شود که در تاریخ تعیین‌شده در سررسید، مبلغ دریافت‌شده را بازپرداخت کند.
اوراق قرضه شامل انواع مختلفی هستند که هریک، مزایا و معایب خاص خودش را دارد. این اوراق شامل اوراق قرضه دولتی، شرکتی و شهرداری است. اوراق قرضه با توجه به قوانین اسلامی در دسته اوراق خزانه اسلامی، اوراق مشارکت و صکوک در اختیار عموم قرار می‌گیرد.
