در این مقاله قصد داریم به توضیح مفهوم، اهمیت، نحوه محاسبه این محدودیت، شرایطی را که در آن یک سهم بدون دامنه نوسان معامله می‌شود و مزایا و معایب این سازوکار بپردازیم؛ با ما همراه باشید.
محدودیت دامنه نوسان چیست
بورس بازاری است که در آن افراد و شرکت‌ها به معامله دارایی‌های گوناگون می‌پردازند. سازمان بورس به‌عنوان نهاد ناظر بازار سرمایه، وظیفه دارد از هرگونه سوءاستفاده و نوسانات غیرمنطقی در بازار جلوگیری کند تا ارزش سهام و دارایی‌ها در یک چهارچوب منطقی باقی بمانند.
به همین دلیل، درصورت مشاهده فعالیت‌های غیرمعمول یا تحولات غیرمنتظره، معاملات متوقف شده و کنترل‌های نظارتی اعمال می‌شود. یکی از ابزارهای مهم نظارتی در بورس، دامنه نوسان است.
این ابزار کمک می‌کند تا بازار از تصمیمات هیجانی درامان بماند و از نوسانات شدید و غیرمنطقی جلوگیری شود؛ اما چرا دامنه نوسان اهمیت دارد؟
دلایل اهمیت محدودیت دامنه نوسان در بازار بورس
جلوگیری از دست‌کاری قیمت‌ها
دامنه نوسان مانع از آن می‌شود که سهام‌داران بزرگ با انجام خرید و فروش‌های کلان، قیمت سهام را به دلخواه خود تغییر دهند و بازار را دچار نوسانات غیرطبیعی کنند.
کشف قیمت واقعی سهام
اگر قیمت یک سهم به‌طور ناگهانی افزایش یا کاهش یابد و به محدوده دامنه نوسان نزدیک شود، معاملات آن متوقف می‌شود. این توقف فرصتی را برای سرمایه‌گذاران ایجاد می‌کند تا بدون عجله، تصمیم‌گیری آگاهانه‌تری داشته باشند و از رفتارهای هیجانی پرهیز کنند.
کنترل هیجانات بازار
دامنه نوسان از تغییرات شدید قیمت جلوگیری کرده و از ایجاد نوسانات غیرعادی در بازار سهام جلوگیری می‌کند. این محدودیت باعث می‌شود که معاملات در یک روند منطقی و کنترل‌شده انجام شوند.
به‌طور کلی، محدودیت دامنه نوسان یک ابزار مهم برای حفظ ثبات بازار و جلوگیری از رفتارهای غیرمنطقی در بورس است که به سرمایه‌گذاران کمک می‌کند تصمیمات آگاهانه‌تری بگیرند.
محدودیت قیمت نوسان چگونه محاسبه می‌شود؟
قیمت دامنه نوسان براساس قیمت نهایی روز قبل تعیین می‌شود. اگر به تابلو بورس دقت کنید، برای هر سهم چند قیمت مختلف نمایش داده می‌شود.
- قیمت آغازین: اولین قیمتی که سهم با آن معامله شده است.
- قیمت پایانی: قیمت آخرین معامله انجام‌شده در انتهای روز
- کم‌ترین و بیش‌ترین قیمت: محدوده‌ای که سهم در آن روز بین این 2 قیمت نوسان کرده است.
قیمت نهایی سهم از میانگین وزنی معاملات در طول روز محاسبه می‌شود. این نرخ مبناء تعیین دامنه نوسان برای روز معاملاتی بعد است. در هر روز کاری بورس، دامنه نوسان درصد±5 از نرخ نهایی روز قبل محاسبه می‌شود. این محدودیت از نوسانات شدید و رفتارهای هیجانی در بازار جلوگیری کرده و به حفظ تعادل قیمت‌ها کمک می‌کند.
دامنه نوسان و نقش تابلوهای رنگی در کنترل قیمت‌ها
در بازار پایه فرابورس، قیمت دامنه نوسان به تابلوهای زرد، نارنجی و قرمز تقسیم‌بندی شده است که هرکدام قوانین خاص خود را دارند. در تابلو زرد، دامنه نوسان اولیه 3درصد است، اما در شرایط خاص می‌تواند تا 14درصد افزایش یابد.
تابلو نارنجی، دامنه 2درصدی دارد که درصورت استمرار صف‌های خرید یا فروش، حداکثر به 4درصد می‌رسد. تابلوی قرمز محدودترین دامنه نوسان 1درصدی دارد که در شرایط خاص تا 2درصد افزایش می‌یابد. این ساختار به کنترل نوسانات قیمتی و مدیریت ریسک بازار کمک می‌کند.
امکان حذف دامنه نوسانات یک سهم در بورس وجود دارد؟
در نگاه اول، ممکن است تصور شود که حذف دامنه نوسانات در بازار بورس غیرممکن است و تمامی دارایی‌ها باید در چهارچوب دامنه نوسان تعیین‌شده معامله شوند؛ اما در شرایط خاصی، این محدودیت می‌تواند برداشته شود و سهام بدون دامنه نوسان معامله گردد. برخی از این شرایط شامل موارد ذیل است.
- انتشار اطلاعات بااهمیت گروه الف: اگر یک شرکت، اطلاعات بااهمیتی از گروه الف منتشر کند، قیمت سهام آن در روز معاملاتی بعد، هنگام بازگشایی، بدون محدودیت دامنه نوسان قابل معامله خواهد بود.
- برگزاری مجمع سالانه برای تصویب صورت‌های مالی یا تقسیم سود: درصورت برگزاری مجمع عمومی سالانه با هدف تصویب صورت‌های مالی یا تقسیم سود میان سهام‌داران، قیمت سهم پس‌از بازگشایی در روز معاملاتی بعد، بدون دامنه نوسان تعیین خواهد شد.
- افزایش سرمایه شرکت از محل تجدید ارزیابی یا آورده نقدی: چنان‌چه سرمایه یک شرکت به‌دلیل افزایش سرمایه ناشی از محل تجدید ارزیابی دارایی‌ها یا آورده نقدی سهام‌داران رشد کند، پس‌از اعمال این تغییرات، سهم بدون محدودیت دامنه نوسان بازگشایی خواهد شد.
مزایای دامنه نوسان
مزایای دامنه نوسان را می‌توان از جنبه‌های مختلفی بررسی کرد. گاهی‌اوقات اخبار مهمی در بازار منتشر می‌شود که ممکن است باعث تصمیم‌گیری‌های عجولانه و هیجانی گروهی از سرمایه‌گذاران شود. در چنین شرایطی، اگر دامنه نوسان وجود نداشته باشد و حداقل و حداکثر تغییرات قیمت برای یک سهم مشخص نشده باشد، احتمال ازدست‌رفتن بخش زیادی از سرمایه یک فرد فقط در یک روز بسیار زیاد خواهد بود.
یکی‌دیگر از مزایای مهم دامنه نوسان مربوط به شرکت‌هایی است که در بازار پایه فرابورس و به‌خصوص در تابلوی قرمز معامله می‌شوند. بسیاری از این شرکت‌ها وضعیت مالی نامطلوبی دارند و حتی ممکن است ورشکسته باشند. در این حالت، دامنه نوسان به‌عنوان یک سپر محافظتی عمل می‌کند و مانع از ضررهای سنگین سرمایه‌گذاران می‌شود.
دامنه نوسان از سوءاستفاده سهام‌داران بزرگ جلوگیری می‌کند. درنتیجه، این افراد نمی‌توانند با استفاده از سرمایه کلان خود تغییرات بزرگ و دل‌خواهی را در قیمت سهم ایجاد کنند. علاوه‌بر این، وجود دامنه نوسان کمک می‌کند تا قیمت واقعی سهام در بازار شفاف‌تر و دقیق‌تر دیده شود.
دامنه نوسان موجب کاهش ریسک معاملات، به‌خصوص برای معامله‌گران تازه‌وارد است. این افراد می‌توانند مطمئن باشند که در یک روز کاری بیش‌از حد مشخصی ضرر نخواهند کرد. لازم به ذکر است که محدوده درصد±5، عدد کوچکی نیست که بتوان با چند معامله ساده آن را تغییر داد.
معایب دامنه نوسان بورس
با وجود مزایای متعدد، دامنه نوسان دارای معایبی نیز هست که بر عملکرد بازار تأثیر می‌گذارد. دامنه نوسان به‌عنوان ابزاری برای کنترل نوسانات و کاهش ریسک معاملات در بازار بورس شناخته می‌شود، اما در برخی مواقع، می‌تواند رشد طبیعی بازار را محدود کرده و نقدشوندگی را کاهش دهد. برخی از این مهم‌ترین معایب این ابزار را در بخش ذیل توضیح می‌دهیم.
محدودیت در رشد سریع سهام
در برخی موارد، سهامی که پتانسیل رشد بالایی دارند، به‌دلیل وجود دامنه نوسان نمی‌توانند در مدت‌زمان کوتاهی به ارزش واقعی خود برسند و این موضوع موجب کاهش جذابیت سرمایه‌گذاری می‌شود.
کاهش ارزش معاملات و نقدشوندگی بازار
محدودیت‌های دامنه نوسان باعث کاهش حجم معاملات و کاهش نقدشوندگی سهام می‌شود که این امر اعتماد سرمایه‌گذاران را به بازار کاهش می‌دهد.
تأخیر در کشف قیمت واقعی سهام
برخی اخبار و رویدادهای مهم می‌توانند ارزش واقعی یک سهم را تغییر دهند، اما دامنه نوسان از تحقق سریع این تغییرات جلوگیری کرده و فرآیند کشف قیمت را به تأخیر می‌اندازد.
ایجاد صف‌های خریدوفروش و هیجان کاذب در بازار
وقتی قیمت یک سهم به سقف یا کف دامنه مجاز خود می‌رسد، سرمایه‌گذاران زیادی برای خرید یا فروش آن صف می‌کشند که این موضوع موجب هیجان غیرواقعی در بازار می‌شود.
دامنه نوسان، فرصتی برای سهام‌داران یا مانعی در مسیر سودآوری؟
دامنه نوسان، به محدودیت میزان افزایش یا کاهش قیمت یک سهم در طول یک روز معاملاتی گفته می‌شود که در بورس ایران درصد±5 است. این سازوکار با هدف کنترل نوسانات شدید بازار و جلوگیری از سوءاستفاده سرمایه‌داران بزرگ از قدرت مالی خود طراحی شده است تا مانع دست‌کاری قیمت سهام شود.
بااین‌حال، دامنه نوسان همواره مورد بحث و انتقاد قرار گرفته است. یکی از مهم‌ترین ایراداتی که به آن وارد می‌شود، محدودکردن رشد برخی از سهم‌ها است. این سؤال مطرح می‌شود که چرا همواره باید چنین محدودیتی وجود داشته باشد و آیا این ابزار در شرایط کنونی بیش‌از آن‌که به بازار نظم دهد، مانع پویایی آن نشده است؟؟؟
تجربه بازارهای جهانی، به‌خصوص بازار کریپتو که فاقد محدودیت نوسان است، نشان داده که رفتار جمعی سرمایه‌گذاران در میان‌مدت، تعادل را برقرار می‌کند. ازاین‌رو، برخی معتقدند که دامنه نوسان در بورس ایران بیش‌از حد سخت‌گیرانه است و شاید به‌جای حفظ ثبات، تبدیل به ابزاری برای دخالت بیش‌از حد در بازار شده باشد.
جمع‌بندی
دامنه نوسان یکی از ابزارهای کلیدی در بازار سرمایه برای کنترل نوسانات شدید قیمت سهام است. این محدودیت از دست‌کاری قیمت‌ها، تصمیمات هیجانی و ضررهای ناگهانی جلوگیری کرده و به کشف قیمت واقعی کمک می‌کند.
بااین‌حال، منتقدان معتقدند که دامنه نوسان مانع رشد طبیعی سهام، کاهش نقدشوندگی و تأخیر در کشف قیمت واقعی می‌شود. برخی بازارهای جهانی بدون این محدودیت فعالیت می‌کنند و تعادل قیمت را به رفتار جمعی سرمایه‌گذاران می‌سپارند. دامنه نوسان بین کنترل ریسک و کاهش پویایی بازار، تعادل برقرار می‌کند؛ اما اصلاحات در آن به بهترشدن روند عملکردی بورس کمک می‌کند.
